تحویل (حدیث)تحویل، اصطلاحی حدیثی به معنای انتقال از سندی به سند دیگر است. ۱ - تحویل در اصطلاح محدثاندر اصطلاح محدّثان اگر حدیثی دو یا چند سند داشته باشد، برای اختصار، حدیث را با همه سندها به‌طور کامل نقل نمی‌کنند، بلکه ابتدا همه سندهای حدیث را ذکر می‌کنند و در نهایت «متن» حدیث را می‌آورند. ۲ - نحوه تشخیص سندهای مختلف یک حدیثبرای این‌که این سندهای مختلف درهم نیامیزند یا این توهم پیش نیاید که نویسنده حدیث را ناتمام رها کرده، بین دو سند معمولاً از علامت رمز حاستفاده می‌شود؛ این علامت در علوم مختلف اسلامی، رمزِ کلمات گوناگونی است. [۱]
محمدرضا مامقانی، «معجم الرموز و الاشارات»، تراثنا، ش ۲ و ۳، ص ۱۷۹، تراثنا، سال ۲، ش ۱ (محرّم ـ ربیع الاول ۱۴۰۷)، ش ۲ و ۳ (ربیع الثانی ـ رمضان ۱۴۰۷).
۳ - ریشه حاز گرفته شده از واژه تحویلبرخی معتقدند که حاز واژه تحویل گرفته شده است. در خواندن یا نخواندن آن و نیز در چگونه خواندن آن نیز اختلاف وجود دارد. نَوَوی، [۲]
یحیی بن شرف نووی، التّقریب و التّیسیر لمعرفة سنن البشیر النذیر، ج۱، ص۷۴، چاپ صلاح محمد محمد عویضه، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
ابن صلاح [۳]
ابن صلاح، علوم الحدیث، ج۱، ص۱۸۱ـ۱۸۲، چاپ نورالدین عتر، مدینه ۱۹۷۲.
و سیوطی [۴]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، تدریب الرّاوی فی شرح تقریب النواوی، ج۲، ص۸۸، چاپ عبدالوّهاب عبداللطیف، قاهره ۱۹۶۶.
آن را به صورت حاء خوانده اند. [۵]
محمداعلی بن علی تهانوی، موسوعة کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ذیل تحویل، چاپ رفیق العجم و علی دحروج، بیروت ۱۹۹۶.
[۶]
عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدّرایة، ج۳، ص۲۱۹، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ۱۴۱۴.
[۷]
محمدرضا مامقانی، مستدرکات مقباس الهدایة فی علم الدّرایة، ج۲، ص۲۶۷، ج ۲، در عبداللّه مامقانی، ج ۶.
[۸]
محمدرضا مامقانی، «معجم الرموز و الاشارات»، تراثنا، تراثنا، ش ۱، ص ۱۶۶، سال ۲، ش ۱ (محرّم ـ ربیع الاول ۱۴۰۷)، ش ۲ و ۳ (ربیع الثانی ـ رمضان ۱۴۰۷).
قاسمی [۹]
جمال الدین قاسمی، قواعدالتّحدیث من فنون مصطلح الحدیث، ج۱، ص۲۱۸، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
تلفظ واژه تحویل را برای آن نیکو شمرده است و محمدرضا مامقانی [۱۰]
محمدرضا مامقانی، «معجم الرموز و الاشارات»، تراثنا، ش ۲ و ۳، ص ۱۷۹، پانویس ۳۱، تراثنا، سال ۲، ش ۱ (محرّم ـ ربیع الاول ۱۴۰۷)، ش ۲ و ۳ (ربیع الثانی ـ رمضان ۱۴۰۷).
گفته است که برخی حدیث پژوهان آن را حیلوله خوانده اند.
۴ - نحوه انتقال از سندی به سندی دیگر در نزد مشایخ ثلاثهعموم محدّثان شیعه و مشخصاً مشایخ ثلاثه (کلینی، صدوق، طوسی) در کتب چهارگانه حدیثی رمزگذاری نکرده‌اند و به هنگام انتقال از یک سند به سند دیگر از حرف عطف استفاده کرده اند. [۱۱]
محمدرضا مامقانی، «معجم الرموز و الاشارات»، تراثنا، ش ۱، ص ۱۶۶ـ۱۶۷، تراثنا، سال ۲، ش ۱ (محرّم ـ ربیع الاول ۱۴۰۷)، ش ۲ و ۳ (ربیع الثانی ـ رمضان ۱۴۰۷).
[۱۲]
عبداللّه مامقانی، ج۳، ص۲۱۹، مقباس الهدایة فی علم الدّرایة، پانویس ۱، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ۱۴۱۴.
[۱۳]
محمدبن حسن طوسی، ج۶، ص۲۰۶، تهذیب الاحکام، حدیث ۴۷۰، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۴]
محمدبن حسن طوسی، ج۵، ص۴۲۳، تهذیب الاحکام، حدیث ۱۴۶۸، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۵ - فهرست منابع(۱) ابن صلاح، علوم الحدیث، چاپ نورالدین عتر، مدینه ۱۹۷۲. (۲) محمداعلی بن علی تهانوی، موسوعة کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، چاپ رفیق العجم و علی دحروج، بیروت ۱۹۹۶. (۳) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، تدریب الرّاوی فی شرح تقریب النواوی، چاپ عبدالوّهاب عبداللطیف، قاهره ۱۹۶۶. (۴) محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱. (۵) جمال الدین قاسمی، قواعدالتّحدیث من فنون مصطلح الحدیث، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۶) چاپ افست ۱۴۱۴/ ۱۹۹۳. (۷) عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدّرایة، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ۱۴۱۴. (۸) محمدرضا مامقانی، مستدرکات مقباس الهدایة فی علم الدّرایة، ج ۲، در عبداللّه مامقانی، ج ۶. (۹) محمدرضا مامقانی، «معجم الرموز و الاشارات»، تراثنا، سال ۲، ش ۱ (محرّم ـ ربیع الاول ۱۴۰۷)، ش ۲ و ۳ (ربیع الثانی ـ رمضان ۱۴۰۷). (۱۰) یحیی بن شرف نووی، التّقریب و التّیسیر لمعرفة سنن البشیر النذیر، چاپ صلاح محمد محمد عویضه، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. ۶ - پانویس
۷ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تحویل»، شماره۳۳۵۱. رده‌های این صفحه : اصطلاحات حدیثی | حدیث شناسی
|